15 Şaban (Arapça: ليلة منتصف شعبان), Şiaların 12. İmamı, Hz. İmam Mehdi’nin (a.f) kutlu doğumlarının gerçekleştiği gündür. Bazı hadislerde Şaban’ın on beşinci gecesi, Kadir gecesinden sonraki en üstün gece olarak geçmektedir. Bazı Şialar, bu geceyi uyumayarak ibadet, istiğfar ve dualarla geçirerek ihya etmektedirler. Bazı Ehlisünnet mensupları ve tarikatlar da bu gecenin önem ve faziletine inanmaktadır.

 

İmam Mehdi’nin doğum günü olan Şaban’ın on beşinci günü Şiaların yaşadığı bölgelerde en üstün kutlama ve şenlikler içinde geçmektedir. İran’da “Mescid-i Cemkeran”, Irak’ta ise halkın kutlama şenliklerini yaptığı toplanma yeri Kerbela’dır. Bugün İran’da resmi tatildir. İbn Teymiye ve Selefi-Vahhabi ulemaların bir çoğu bu gün ve diğer günlerde kutlama şenlikleri yapılmasının bidat olduğunu iddia etmişlerdir. Şaban’ın 15. Gecesi; “Berat Gecesi”, “Berat Kandili” ve “Leyletu’l-Sak” (Sak Gecesi) gibi isimlerle de bilinmektedir.

 

Hadislerde 15 Şaban

Nakledilen hadislerde Hz. Peygamber Efendimiz ve Ehlibeyt İmamları (a.s) Şaban’ın 15. Gecesinin ibadetle geçirilerek ihya edilmesine vurgu yapmışlardır. Örneğin şöyle bir rivayet nakledilmiştir: “Hz. Cebrail (a.s) Şaban’ın on beşinci gecesi Hz. Resulullah’ı uykudan uyandırdı ve ona bu geceyi namaz, Kur’an kıraati, dua ve istiğfarla geçirmesini tavsiye etti.”[1] Başka bir rivayette Hz. Peygamber Efendimizin eşlerinden biri Efendimizin bu geceye özel ibadetler ettiği ve uzun ve çeşitli secdeler yaptığını rivayet etmiştir.[2] İmam Ali ve İmam Sadık’tan (a.s) nakledilen hadislerde de bu geceye has ibadet ve ameller nakledilmiştir.[3]

 

Başka bir takım hadiste ise Şaban’ın on beşinci gecesinin önemi, Allah’ın yeryüzündeki son hüccet ve halifesi Hz. İmam Mehdi’nin (a.s) kutlu doğumuna bağlanmıştır.[4]

 

15 Şaban’ın Diğer İsimleri

Berat Gecesi: Berat (beraat/aklanma), para veya başka bir şeyi alabilmesi için birisine havale, senet veya bir belgenin teminat ve teyit anlamında verilmesidir. Manevi havaleye de berat/beraat denilmektedir. 15 Şaban’da Allah Teâlâ, kullarına cehennemden kurtuluş ve aklanma ve beraat (havale, çek) verdiğinden bu geceye de “Berat Gecesi” denmiştir.[5] (Türkçe’de kullanılan çek senet anlamındadır)

Leyletu’l-Sak (Sak Gecesi/Çek Gecesi): Farsça’daki çek kelimesinin eş anlamı ve Arapçalaştırılmış (Arapça’da olmayan yabancı kökenli kelimelerin Arap diline sokulması) halidir. Yani Allah tarafından (geceyi ibadet ve yakarışla geçirip hak edenlere) çeklerin verildiği gece anlamına gelir.[6]

 

Berat Kandili: Türkiye’de bu geceye isminden dolayı berat kandili demektedirler. (Kandil demelerinin nedeni ise Osmanlı padişahı II. Selim döneminden başlayarak ‘dinî geceler’ minarelerde yakılan kandillerle insanlara duyurulup kutlandığından bu geceler kandil geceleri adını almıştır. İnsanlar minarelerde kandilleri gördüğünde o gecenin ibadet ve kutlama gecesi olduğunu anlardı.)

Reha Gecesi: Güney Asya ülkelerinde (Hindistan, Pakistan, Afganistan, Bangladeş…) Şaban Ayının on beşinci gecesi, “Rehai Gecesi” diye anılmaktadır. Yani kurtuluş, kurtulma, özgürlük ve serbest kalma gecesi.[7]

 

İmam Mehdi’nin Kutlu Doğumu

Ana Madde: İmam Mehdi

Nakledilen çok sayıdaki rivayet ve tarihi kayıtlara göre Şia açısından 12. İmam, Hz. Mehdi (aleyhi selam) hicretin 255[8] veya 256[9]. yılında Şaban Ayının 15’inde[10] dünyaya gelmiştir.

 

15 Şaban’ın Fazileti

Şaban ayının 15. Gece ve gününün önem ve fazileti hakkında çok sayıda rivayet nakledilmiştir. Bu gecenin önemi hakkındaki rivayetlerden bazıları şunlardır:

 

Hoşnutluk, bağış, rızık ve iyilik kapılarının açılması;[11]

Rızıkların paylaştırılması ve insanın ölüm vaktinin kaydedilmesi;[12]

Müşrik, kumarbaz, sılayı rahmi kesen, şarapçı ve günahta ısrar edenler dışında tüm insanların bağışlandığı;[13]

Kadir gecesinden sonraki en üstün gece.[14]

15 Şaban’ın Amelleri

Şaban Ayı’nın On Beşinci Gece ve Gündüzünün Amelleri

Şaban Ayı’nın On Beşinci Gecesi

Gusletmek. Bu günahların hafiflemesine sebep olur.

Bu geceyi namaz, dua ve istiğfar ile geçirip sabahlamak.

Kumeyl duasının bu gece okunması.

Bu gecenin en faziletli ameli İmam Hüseyin’in (a.s) ziyaretidir. Rivayette şöyle geçmektedir: Kim 124 bin peygamberin ruhunun kendisiyle müsafaha etmesini istiyorsa, bu gecede İmam Hüseyin’i (a.s) ziyaret etsin. İmam Hüseyin’in (a.s) en kısa ziyareti bir çatının üzerine çıkarak önce sağa ve sola bakmak, sonra da başını gökyüzüne kaldırarak şu cümlelerle imam’ı (a.s) ziyaret etmektir:

اَلسَّلامُ عَلَیْكَ یا اَبا عَبْدِاللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُاللّهِ وَ بَرَكاتُهُ

“Selam olsun sana ey Eba Ebdillah (İmam Hüseyin) Allah’ın selamı, rahmeti ve bereketi senin üzerine olsun.”

 

Hz. Mehdi’nin (a.s) ziyareti mesabesinde olan şu duayı okumak:

اَللّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا (هذِهِ) وَ مَوْلُودِها وَ حُجَّتِكَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتى قَرَنْتَ اِلى فَضْلِها فَضْلاً فَتَمَّتْ كَلِمَتُكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِكَ وَلا مُعَقِّبَ لاِیاتِكَ نُورُكَ الْمُتَاَلِّقُ وَ ضِیاَّؤُكَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فى طَخْیاَّءِ الدَّیْجُورِ الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ كَرُمَ مَحْتِدُهُ وَالْمَلاَّئِكَةُ شُهَّدُهُ وَاللّهُ ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ اِذا آنَ میعادُهُ وَالْمَلاَّئِكَةُ اَمْد ادُهُ سَیْفُ اللّهِ الَّذى لا یَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذى لا یَخْبوُ وَ ذوُالْحِلْمِ الَّذى لا یَصْبوُا مَدارُ الَّدهْرِ وَ نَوامیسُ الْعَصْرِ و َوُلاةُ الاْمْرِ وَالْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَتَنَزَّلُ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ اَصْحابُ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ اَللّهُمَّ وَ اَدْرِكَ بِنا اءَیّامَهُ وَظُهُورَهُ وَقِیامَهُ وَاجْعَلْنا مِنْ اَنْصارِهِ وَاقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ وَاكْتُبْنا فى اَعْوانِهِ وَ خُلَصاَّئِهِ وَ اَحْیِنا فى دَوْلَتِهِ ناعِمینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمینَ وَ بِحَقِّهِ قآئِمینَ وَ مِنَ السُّوَّءِ سالِمینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلى اَهْلِ بَیْتِهِ الصّادِقینَ وَ عِتْرَتِهَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْكُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْكَمَ الْحاكِمینَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْكُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْكَمَ الْحاكِمینَ[15]

 

Şaban ayında her gün öğle vakti okunması gereken Salavat-ı Şabaniye okumak. (Allahumme salli ale muhammedin ve al-i Muhammed şeceretin nübüvve ve mevziu’l risale…)

Hz. Resulullah’ın (s.a.a) bu gecede okuduğu şu duayı okumak:

اَللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِكَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِكَ وَ مِنْ طاعَتِكَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَكَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلى مَنْ ظَلَمَنا وَانْصُرنا عَلى مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فى دینِنا وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَكْبَرَ هَمِّنا وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ

 

“Subhanallah”, “el-Hamdulillah”, “Allahu Ekber” ve “La ilahe illallah” zikirlerinin her birini 100 defa söylemek.

Bu gecede, Cafer- Tayyar namazının kılınmasını, merhum Şeyh Tusi, İmam Rıza’dan (a.s) rivayet etmiştir.

Her rekatta Fatiha ve ihlas surelerini 100 kere okumak suretiyle 4 rekatlık namaz kılıp (ikişer ikişer rekat halinde) ardından şu duayı okumak:

 

اَللّهُمَّ اِنّى اِلَیْكَ فَقیرٌ وَمِنْ عَذاِبكَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ اَللّهُمَّ لا تُبَدِّلْ اِسْمى وَلا تُغَیِّرْ جِسْمى وَلاتَجْهَدْ بَلاَّئى وَلا تُشْمِتْ بى اَعْداَّئى اَعُوذُ بِعَفْوِكَ مِنْ عِق ابِكَ وَ اَعُوذُ بِرَحْمَتِكَ مِنْ عَذابِكَ وَ اَعُوذُ بِرِضاكَ مِنْ سَخَطِكَ وَ اَعُوذُبِكَ مِنْكَ جَلَّ ثَناَّؤُكَ اَنْتَ كَما اَثْنَیْتَ عَلى نَفْسِكَ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقآئِلُونَ

 

Yine merhum şeyh Tusi’nin rivayet ettiğine göre İsmail İbn Fazli’l Haşimi şöyle diyor:İmam Sadık (a.s) Şabanın on beşinci gecesinde okumam için şu duayı bana öğretti:

اَللّهُمَّ اَنْتَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ الْخالِقُ الرّازِقُ الْمُحْیِى الْمُمیتُ الْبَدىَّءُ الْبَدیعُ لَكَ الْجَلالُ وَ لَكَ الْفَضْلُ وَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الْمَنُّ وَ لَكَ الْجُودُ وَ لَكَ الْكَرَمُ وَ لَكَ الاْمْرُ وَ لَكَ الْمَجْدُ وَ لَكَ الْشُّكْرُ وَحْدَكَ لاشَریكَ لَكَ یا واحِدُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاْغفِرْ لى وَارْحَمْنى وَاكْفِنى ما اَهَمَّنى وَاقْضِ دَیْنى وَ وَسِّعْ عَلَىَّ فى رِزْقى فَاِنَّكَ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ كُلَّ اَمْرٍ حَكیمٍ تَفْرُقُ وَ مَنْ تَشاَّءُ مِنْ خَلْقِكَ تَرْزُقُ فَارْزُقْنى وَ اَنْتَ خَیْرُ الرّازِقینَ فَاِنَّكَ قُلْتَ وَ اَنْتَ خَیْرُ الْقاَّئِلینَ النّاطِقینَ وَاسْئَلوُا اللّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَمِنْ فَضْلِكَ اَسْئَلُ وَ اِیّاكَ قَصَدْتُ وَابْنِ نَبِیِّكَ اعْتَمَدْتُ وَ لَكَ رَجَوْتُ فَارْحَمْنى یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ

 

Şaban Ayı’nın On Beşinci Günü

Her zaman ve mekanda olduğu gibi İmam Mehdi'yi ziyaret etmek.

İmam Zaman'ın zuhurunun çabuk olması için dua etmek.

 

Ehlisünet Açısından 15 Şaban

Şaban Ayının 15’i ve yarısının önemi yalnızca Şia nezdinde değildir, bilakis başta tarikatlar olmak üzere Ehlisünnet nezdinde de özel önemi vardır. Bu gecede ibadetin önemi hakkında Hz. Resulullah ve sahabelerden çok sayıda rivayet nakledilmiş ve bu gecede insanların rızık ve mukadderatının belirlendiği belirtilmiştir.[16]-[17]-[18]-[19]-[20] Bazı Sünni âlimler, bu hadislerin sıhhati konusunda kuşku duymuş ve bu gecenin faziletini reddetmişlerdir. Oysa Selefiliğin fikir babası İbn Teymiye bile bu gecenin faziletini inkâr edememiş, bundan dolayı insanların camilerde toplanması ve geceyi ihya ederek yüz rekâtlı namaz kılmalarını bidat saymak zorunda kalmıştır.[21]Dolayısıyla selefilik akımının etkisinde kalan Tehanevi, Yusuf Kardavi ve Muhammed Salih Muncit gibi yirmi ve yirmi birinci yüzyıl bazı Sünni âlimleri Berat gecesini ihya etmenin ve kutlama düzenlemenin esassız ve bidat olduğunu iddia etmişlerdir.[22]-[23]-[24]

Sünniler de 15 Şaban’ın faziletine inanmakta ve bu geceyi ihya etmenin, Kur’an kıraat etmenin, müstahap namazlar kılmanın, dua ve gündüzünde oruç tutmanın önemine vurgu yapmıştır. Dolayısıyla bu gece onlar arasında berat gecesi olarak bilinmektedir.[25]-[26]-[27] Bu gece kılınması tavsiye edilen ve toplamda bin İhlas suresinin okunduğu yüz rekâtlı namaz Şia ve Sünniler arasında müşterek ibadetlerdendir.[28] Berat gecesinde Hint Alt kıtası gibi bazı İslami ülkelerde kabir ziyaretlerinde bulunmak ve ihtiyaç sahiplerine yemek ve sadaka vermek yaygın adetlerdendir.[29]

 

Farsça Şiirlerde 15 Şaban

Şaban ayının onbeşi, eski Farsça kültür ve edebiyatında “berat gecesi” olarak adlandırılmıştır. Bu gecenin bu isimle anılmasının nedenlerinden biri de muhtemelen bu gece yapılan ibadet ve amellerden dolayı Allah’ın kullarına cehennemden berat (havale, senet, çek) ve kurtuluş belgesi vermesinden dolayıdır. Ebu Reyhan Biruni, “et-Tefhim” kitabında berat gecesi hakkında şöyle yazmaktadır: “… Şaban Ayının on beşinci gecesi, değerlidir ve ona berat gecesi denir. Öyle tahmin ediyorum ki kim bu gecede ibadet eder ve iyilikler yaparsa, cehennemden uzak olacağındandır.”[30] Muhammed Gıyasettin Rampuri de “Gıyasu’l-Lügat” kitabında bu geceyi berat gecesi olarak anmakta ve o gecede melekler Allah’ın emri ile insanların rızıklarını taksim etmektedir, demektedir.”[31]

 

Bu doğrultuda Farsça şiirler yazan şairler, şiirlerinde Şaban ayının on beşinci gecesine değinmiş ve bu geceyi; berat gecesi, sak gecesi, bizari (cehennemden uzak olma) gecesi, cehennem ateşinden beraat gecesi ve ibadet gecesi vasıfları ile anmışlardır. Hafız-ı Şirazi berat kelimesinin yanı sıra kadir gecesi tabirini de bu gece için kullanmıştır.

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی | آن شب قدر که این تازه براتم دادند

 

Çe mübarek seheri bud ve çe an şeb kadr ki in taze

 

Ferhande şebi beraatem dadend.[32]

 

Mevlana da Şaban ayının on beşinci gecesi için berat gecesi ve kadir gecesi tabirlerini kullanmıştır.

شب «قدر» است او، درياب او را | امان يابي چو برخواني براتش

 

Şeb-i kadr est u, deryab eman yabi çu ber hani u ra, beraateş.”[33]

 

15 Şaban Kutlamaları

Şialar, İmam mehdi’nin (a.s) doğum günü münasebeti ile bu günde kutlama ve şenlikler düzenlemekte, kandiller ve ışıklar yakmakta, kurbanlar kesmekte, öksüz ve yoksullara yemekler vermektedir. Bu kutlama şenlikleri İran’da “dehe-i mehdeviyet” (Mehdeviyette on gün) ismiyle oldukça görkemli yapılmaktadır. Kutlama şenliklerinin büyük bir kısmı dini mekânlarda, şehir, Pazar ve mahallelerde düzenlenmektedir. Mescid-i Cemkeran, İran’da düzenlenen Mehdeviyet kutlamalarındaki ana yer konumundadır. Bu gün, İran’da resmi tatildir ve “Dünya Mustazaflar Günü” ismiyle adlandırılmıştır.[34]

 

Irak’ta da Şialar Berat gecesini şenliklerle kutlamakta ve İmam Hüseyin’in (a.s) türbesini ziyarete gitmektedirler. On beş Şaban kutlamaları, İran ve Irak Şialarının yanı sıra Bahreyn, Yemen, Mısır, Lübnan, Suriye, Hindistan, Pakistan ve Türkiye Şiaları tarafından da düzenlenmektedir.[35]

 

Kaynakça