Anayasa anlamında ilk yazılı belgemiz II. Abdülhamit tarafından 23 Aralık 1876 günü bir fermanla ilan edilen Kanun-u Esasî’dir. Kanun-u Esasî’nin 11. maddesine göre “Devlet’i Osmaniye’nin dini, Din-i İslâmdır.” 1921 Anayasası ve 1924 Anayasası bu ilkeyi korumuş ancak bu ibare 1928 yılında kaldırılmıştır. Daha sonra yapılan 1961 ve 1982 Anayasaları ise laiklik ilkesini benimsemiştir.
Yunanca halka ilişkin, halktan yana anlamında olan Laikos sözcüğü, İngilizcede “secularism” olarak ifade edilmektedir. Sekülarizm, dinin toplumsal hayattaki öneminin azalması ve dindarlığın zayıflaması anlamına gelir. Arapçada laiklik karşılığı kullanılan kelime ise “ilmaniye” veya “almaniye” dir. Bu sözcükler “ilim” ve “alem” kelimesinden türemiş olduğundan laiklik anlamında kullanıldığı zaman “bilimsellik” veya “bilimselcilik” olarak ifade edilebilir.
Görüldüğü gibi Laikos kelimesi, Yunanca kökeninde halktan yana, halka ilişkin olarak kullanılmasına rağmen, Batı siyasal sisteminde zamanla “dinin dışında”, “ruhbanlığın dışında” anlamında kullanılmış hatta zaman içerisinde Sekülarizim kavramı tamamen “din dışılık” anlamına evrilmiştir.
Günümüzde laiklik, din ve devlet işlerinin ayrılması, devletin din karşısında tarafsızlığı anlayışıyla birlikte, din ve inanç özgürlüğünün teminatı anlamında kendisini ifade etmektedir. Kelime anlamı veya Batı’da ihtiyaç duyulan anlamı bir yana, günümüzde laiklik ilkesi bizzat din ve inanç özgürlüğünün teminatı haline gelmiştir. Bu ilke gereği, devlet tüm inançlar karşısında tarafsız olmalı, tüm inançlara eşit muamele etmelidir. Aynı zamanda devlet, din ve inançların var olması, yaşatılması konusunda gerekli tedbirleri almakla da yükümlüdür.
Çağımızda devlet sınırları göreceli hale gelmiş, değişik inanç ve kültürdeki toplumlar daha sıkı ilişki halinde olarak yaşamaya başlamışlardır. Bu durum farklı inanç mensuplarının tamamına eşit şekilde yaklaşmayı zorunlu kılmaktadır. Aksi taktirde, şöyle yada böyle hakim olan inancın, diğerlerine yaşam hakkı tanımama tehlikesi vardır. Nitekim özellikle Ortadoğu coğrafyasında, aynı dine mensup olanların bile diğerini din dışı ilan ettiğini, canının ve malının helal olduğuna fetva verdiğini görmekteyiz.
Laiklik hakkında İslam dini açısından bu yazı kapsamına sığmayacak uzun irdelemeler yapmak gerekirse de burada bizim söyleyebileceğimiz en kısa söz Kafirun suresinde ifade edilmiştir; “Leküm dînüküm veliye dîn (Sizin dininiz size, benim dinim banadır.) Sure mealen, “De ki: Ey kâfirler, Sizin taptıklarınıza ben tapmam. Siz de benim taptığıma tapıcılar değilsiniz. Ben sizin taptıklarınıza tapacak değilim. Siz de benim taptığıma tapacak değilsiniz. Sizin dininiz size, benim dinim banadır.” diyerek, günümüzde amaçlanan din ve vicdan özgürlüğü anlamında laiklik ilkesinin ulaşmak istediği hedefi ifade etmiştir.
Bu konuyla bağlantılı olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) Cemevlerinin yasal statüsü hakkında verdiği karara da değinmek gerekir. 26.Nisan 2016 tarihli kararıyla AHİM Cemevlerine yasal statüsü tanınması gerektiği yönünde karar bildirdi. AİHM Alevi İnancına mensup insanlarımızın haklarının ihlal edildiğine karar vermiştir.
Ülkemizde ise Ağustos 2015 yılında Yargıtay AİHM kararlarına uygun olarak görüş değiştirerek cemevlerini ibadethane olarak kabul etmişti. Bu karardaki en önemli tesbitlerden biri, bizim de her vesileyle ifade ettiğimiz gibi ‘bir yerin ibadet yeri olduğuna o inanç mensupları karar verebilir, resmi otorite veremez’ tesbitidir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bu kararında bir yerin ibadethane olup olmadığına yargının da karar veremeyeceğini belirterek Cemevi yaptırmak üzere dernek kurulabileceğine karar vermişti. Kararın ifade ettiği dorular açısından bir kısmını burada paylaşmak isteriz:
“Cemevi, Alevi-îslam inanışına sahip yurttaşlarımızın öteden beri cem ibadetini yaptıkları mekanın adıdır. Cem kelimesi, Arapça’da ‘toplanma’ anlamına gelmekte ve dini, törensel ve ritüel uygulamalarının tümünü kapsamaktadır. Tüm Alevi toplumunca kabul gören cemevleri, Alevi-İslam inancına sahip yurttaşların ibadet mekanıdır. Bu ibadet şekli Anadolu’da yüzyıllardan beri böyle süre gelmiştir. Öncelikle, bir mekanın ibadet yeri sayılıp sayılmamasının münhasıran o inanca tabi insanların taktirinde bulunmalıdır. Alevi inancına mensup insanlarının inanç ve ibadet merkezlerinin cemevleri olduğu, Alevilerle birlikte tüm toplum kesimleri tarafından kabul edilmiş bir olgu ve gerçekliktir. Cemevlerinin bir ibadet merkezi olduğu, Anadolu Alevilerinin gelenek ve kültürlerini yaşatmak üzere kurulduğu tartışma konusu olmaktan uzaktır. Alevilik, Orta Asya’da ortaya çıkmış ancak büyük ölçüde Anadolu’da gelişmiştir. İki önemli tasavvufçu olan Hoca Ahmet Yesevi ve Hacı Bektaşi Veli bu dini hareketin ortaya çıkmasında oldukça etkili olmuş, kaynağını Türk toplumu ve tarihinden almıştır.”
